W rocznicę Akcji Wisła

Po II wojnie światowej Jaworzno było świadkiem tragicznych wydarzeń związanych z przymusowymi przesiedleniami ludności pochodzenia ukraińskiego i łemkowskiego. W minioną sobotę (27 września) odbyły się uroczystości upamiętniające 78. rocznicę Akcji „Wisła”.

Podczas II wojny światowej w Jaworznie działał podobóz KL Auschwitz – Neu Dachs, w którym naziści więzili i wykorzystywali do katorżniczej pracy obywateli Polski, a także innych zniewolonych narodów. Niestety koniec wojny nie oznaczał końca obozu. Komunistyczny reżim wykorzystał go do własnych celów i to tutaj trafiali m.in. Ślązacy, Ukraińcy czy Łemkowie. Pamięć o więźniach i zamordowanych w komunistycznym Centralnym Obozie Pracy wciąż pozostaje żywa.

Wspólne obchody

Co roku pod pomnikiem mieszczącym się w lesie między Osiedlem Stałym a Podłężem realizowane są oficjalne obchody, ku czci ofiar zbrodniczych reżimów. W sobotę przedstawiciele władz miasta, bliscy ofiar i mieszkańcy Jaworzna, oddali hołd więzionym i zamordowanym w komunistycznym Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie. W intencji ofiar odprawiona została Msza Święta w obrządku greckokatolickim. W uroczystościach udział wzięli m.in. Sekretarz Miasta Ewa Sidełko-Paleczny, przedstawiciele placówek dyplomatycznych i województwa śląskiego, delegacja Związku Ukraińców w Polsce, byli więźniowie obozu, przedstawiciele społeczności żydowskiej i niemieckiej, młodzież. Po uroczystej mszy, przemówieniach i złożeniu kwiatów pod pomnikiem, uczestnicy obejrzeli okolicznościowy program artystyczny.

77. rocznica Akcji Wisła

Las między Osiedlem Stałym a Podłężem, leżący na południowy zachód od kopalni węgla „Jan Kanty” stał się po wojnie miejscem pochówku niezliczonych ofiar Centralnego Obozu Pracy (COP) w Jaworznie, podległego w latach 1945-1956 Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego. Komunistyczny obóz powstał w lutym 1945 roku, tuż po wkroczeniu Armii Czerwonej do miasta, w miejscu działającego podczas wojny niemieckiego podobozu KL Auschwitz – Neu Dachs. W 1947 roku obóz zyskał nową siłę roboczą, głównie Ukraińców i Łemków z terenów wschodniej Polski. Wiosną ruszyła Akcja Wisła realizowana przez Ludowe Wojsko Polskie, której propagandowym celem miało być zlikwidowanie terrorystycznej organizacji Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) działającej na wschodzie kraju. W praktyce polegała ona na masowej deportacji – wysiedleniu całych wsi i osad oraz rozproszeniu ludności cywilnej – głównie Ukraińców, ale też Bojków, Dolinian i Łemków. Osoby sprzeciwiające się przymusowym deportacjom osadzano m.in. właśnie w Jaworznie, gdzie zmuszano do pracy w fatalnych warunkach i prowadzono do wyniszczenia. Trzecim i ostatnim etapem funkcjonowania obozu było więzienie progresywne dla młodocianych, gdzie kierowano „niepoprawną młodzież polską”, co często w praktyce oznaczało nie tylko przestępców, ale też młodych ludzi, którzy nie popierali władzy komunistów. Więźniowie obozu cierpieli głód, nie mieli dostępu do leków, byli zmuszani do katorżniczej pracy i byli nieludzko traktowani. To przekładało się na dużą liczbę zgonów. W latach 1945-1949 zmarło co najmniej 10 000 więźniów COP, co potwierdzają archiwa i księgi zmarłych Centralnego Zarządu Zakładów Karnych. Zwłoki ofiar początkowo chowano na cmentarzu w Jaworznie, później w pobliskich lasach. Las doskonale ukrywał masowe pochówki. Kontrowersyjna decyzja umożliwiała zaoszczędzenie miejsc na przepełniających się miejskich cmentarzach.

Dopiero po upadku komunizmu stało się możliwe zrehabilitowanie ofiar obozu. W lesie powstał pomnik, na którym widnieje napis: „Zdało się oczom głupich, iż pomarli, a oni realizowane są w pokoju”. Na trzech tablicach wypisano w językach polskim, ukraińskim i niemieckim napis: „Pamięci Polaków, Ukraińców, Niemców, tych wszystkich, którzy cierpieli tu niewinnie jako ofiary terroru komunistycznego, więzionych, zamordowanych, zmarłych w latach 1945-1956 w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie w hołdzie potomni”. Uroczyste odsłonięcie pomnika miało miejsce 23 maja 1998 roku, a uczestniczyli w nim ówcześni prezydenci Polski – Aleksander Kwaśniewski i Ukrainy – Leonid Kuczma.

Foto: UM Jaworzno