17 sierpnia w Mszanie Dolnej odbyły się obchody 83. rocznicy Zagłady, zorganizowane przez Fundację Sztetl Mszana Dolna. Miały one za zadanie upamiętnić pomordowanych 19 sierpnia 1942 r. w największej masowej egzekucji w regionie, a także pozostałe Ofiary, zabijane podczas niemieckiej okupacji w innych miejscach.
Zapraszamy do zapoznania się z relacją przygotowaną przez Fundację Sztetl Mszana Dolna.
Uroczystość miała 4 ważne elementy. Pierwszym z nich była debata o potrzebie i sensie troski o pamięć i dialog. Przyświecała jej myśl prof. Joanny Tokarskiej-Bakir: „Przeszłość nam nie zagraża. Ona już się wydarzyła. Zagraża nam zła przyszłość, jeżeli nie wyciągniemy wniosków z bolesnej przeszłości”. W panelu dyskusyjnym wzięli udział przedstawiciele Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów, Klubu „Przymierze” oraz Rady Dialogu Archidiecezji Krakowskiej, a także lokalni aktywiści. W dyskusji podnoszono ogromną rolę pielęgnowania pamięci oraz szukania dróg dialogu, tego, co łączy ludzi różnych wyznań, wspólnoty działań dla dobra. Paneliści opowiedzieli o swojej drodze do dialogu, motywacjach, wyzwaniach, trudnościach i światełkach nadziei. Reprezentowane były 3 pokolenia: od młodych doktorantów UJ, po emerytów – ks. prof. Łukasza Kamykowskiego, przewodniczącego Rady Dialogu naszej diecezji oraz pomysłodawczynię i prowadzącą spotkanie, prezes Fundacji Urszulę Antosz-Rekucką. Podsumowaniem rozmowy było wezwanie do wzajemnej życzliwości jako drogi naprawiania podziałów i radykalizmu.
Drugim elementem, a zarazem centralnym wydarzeniem obchodów, była ceremonia pamięci na Pańskim, przy zbiorowej mogile i tablicy upamiętniającej z imienia i nazwiska wszystkie Ofiary Zagłady związane z naszym miastem. W tym roku odczytywano fragmenty zeznań nielicznych ocalonych, z procesu zbrodniarzy hitlerowskich w Bochum. Wśród przejmującej ciszy brzmiały pełne bólu słowa świadków, którzy musieli bezsilnie patrzeć na śmierć swoich najbliższych. Oddzieleni do dalszej pracy, poprzez gehennę obozów, przetrwali, by zaświadczyć. W masowej egzekucji nazistowscy zbrodniarze wymordowali niemal całą społeczność mszańskich Żydów, w tym chrześcijan o żydowskich korzeniach, oraz licznych przesiedleńców z wielu miast. 1/3 Ofiar nie ukończyła 18. roku życia! Ceremonię rozpoczął Psalm 23 w wykonaniu Ariela Cahna, zaś żydowskie modlitwy: „Ela male rachamim” i „Kadisz” odśpiewał prawnuk zamordowanych w tym miejscu Amalii i Dawida Rebhunów, Awraham Taylor. Modlitwę katolicką odmówił ks. prof. Kamykowski. Na koniec zebrani złożyli kamyki pamięci, zapalili znicze, oddali hołd Ofiarom.
Kolejnym punktem było oddanie do użytku po gruntownym remoncie, cmentarza żydowskiego przy ul. Zakopiańskiej. Fundacja Sztetl Mszana Dolna, która wraz z Miastem pozyskała dofinansowanie z rządowego programu odnowy zabytków, wzięła na swoje barki wyremontowanie niszczejącego ogrodzenia oraz renowację kolejnych zabytkowych 20 macew. Formalny odbiór prac odbędzie się 20 sierpnia 2025 r. jednak zostały one już ukończone – symbolicznego otwarcia bramy dokonali: reprezentująca Urząd Miasta pani sekretarz Ewa Poray-Zbrożek i wiceprezes Fundacji, Marek Rekucki, którego ogromną zasługą była realizacja tak rozległego i trudnego przedsięwzięcia. Nową, dwujęzyczną tablicę, zawierającą podstawowe informacje o cmentarzu, losach jego ratowania oraz zasadach zachowania, odsłonili młodzi członkowie Sztetla, Rachela i Jakub Antosz-Rekuccy. Cmentarz żydowski jest także miejscem martyrologii żydowskiej ludności miasta i okolic, upamiętnionych przez Fundację w 2022 r. wspólną macewą i granitowymi znacznikami. Przejmujące modlitwy, niosące się w niebo, wyśpiewał kantor i rabin, Awraham Taylor. W uroczystości uczestniczyli wykonawcy renowacji macew z Krakowa, firmy konserwatorskiej „KonsArt” Marka Sawickiego, z szefem i podwykonawcami, państwem Joanną i Piotrem Marczykami. Wykonawca remontu ogrodzenia, Piotr Krzysztofiak z lokalnego „Milbartu”, nie mógł być osobiście obecny, zasłużył jednak na wdzięczność ze względu na kolejną solidną i terminowo wykonaną pracę. Uczestnicy położyli kamyki i zapalili znicze w miejscach spoczynku dawnych współmieszkańców i Ofiar Zagłady, w tym kilkorga dzieci. Hufcowi ZHP Gorczański dziękujemy najserdeczniej za umundurowaną asystę oraz przygotowanie kamyków na groby.
Po trudach tych niełatwych uroczystości uczestnicy mogli ukoić dusze podczas ostatniej części obchodów, koncertu kwartetu smyczkowego „Con Affetto”. Zabrzmiały melodie z różnych stron świata, zainaugurowane przepięknym polonezem Wojciecha Kilara do filmu „Pan Tadeusz”, przeplatane tangiem, oberkiem, polską muzyką filmową, a także tradycyjnymi melodiami żydowskimi, melodiami z musicalu „Skrzypek na dachu” oraz filmu „Lista Schindlera”, którą – wykonaną premierowo – kwartet zadedykował pamięci pomordowanych. Zgromadzona publiczność nagrodziła panie owacją na stojąco i zaprosiła na przyszły rok do Mszany.
Wydarzenia były transmitowane na gorąco przez nieoceniona ekipę Dariusza Ptaka, co umożliwiło udział potomkom z USA, Izraela, Australii, Danii i Niemiec. Nagrania z uroczystości będą dostępne niebawem na naszym kanale YT @sztetlmszanadolna. Patronat Honorowy nad wydarzeniem objęła Burmistrz Miasta Agnieszka Orzeł. Dofinansowano z Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Centrum Kultury EtnoPolska.Edycja 2025. Uczestnicy otrzymali pamiątkowe folderki oraz poczęstunek Fundacja Sztetl Mszana Dolna wyraża ogromna wdzięczność uczestnikom: mieszkańcom i gościom, za uczczenie pamięci dawnych mieszkańców naszej małej Ojczyzny, Hufcowi ZHP Gorczański za pomoc w organizacji ceremonii pamięci. Klubowi Senior+ za pomoc w przygotowaniu posiłku dla uczestników. Dyrekcji Miejskiej Biblioteki w Mszanie Dolnej za udostępnienia pomieszczeń na debatę i koncert. Magdalenie Czajce – strażniczce pamięci z Żelechowa, za przygotowanie pięknych wiązanek na miejsca pamięci. Agnieszce Józefiak-Lewandowskiej za całodzienną obecność, fotorelację, wszelką pomoc.
źródło: Sztetl Mszana Dolna; oprac. MAG
fot. Sztetl Mszana Dolna
