6 godzin temu
Polski rząd przygotowuje kompleksowy system wsparcia finansowego dla najuboższych seniorów, którzy mogą zostać dotknięci dramatycznymi podwyżkami cen energii elektrycznej wynikającymi z wprowadzenia europejskiego systemu opłat klimatycznych. Planowane dopłaty w wysokości do 1200 złotych rocznie na gospodarstwo domowe mają stanowić tarczę ochronną przed rosnącymi kosztami utrzymania dla grupy emerytów o najniższych dochodach.
fot. Warszawa w Pigułce
System ETS2, czyli rozszerzona wersja europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji, ma objąć od 2027 roku sektory transportu oraz ogrzewania budynków, co w praktyce oznacza wprowadzenie nowych opłat od emisji dwutlenku węgla w tych dziedzinach. Choć rząd Donalda Tuska intensywnie zabiega o odroczenie wejścia w życie tych regulacji, jednocześnie przygotowuje się na scenariusz, w którym nowe opłaty klimatyczne staną się rzeczywistością i przełożą się na wyższe rachunki za energię dla polskich gospodarstw domowych. Wprowadzenie systemu ETS2 może oznaczać wzrost kosztów energii elektrycznej o kilkadziesiąt procent, co dla seniorów żyjących z niewielkich emerytur może okazać się finansową katastrofą.
Grupa docelowa planowanego wsparcia została precyzyjnie zdefiniowana w rządowych dokumentach jako osoby które osiągnęły ustawowy wiek emerytalny i których miesięczne dochody brutto nie przekraczają 2525 złotych. To kryterium dochodowe ma zapewnić, iż pomoc trafi do rzeczywiście potrzebujących seniorów, którzy stanowią najbardziej wrażliwą społecznie grupę na podwyżki cen energii. Dodatkowo uwzględniono kryterium techniczne dotyczące typu zamieszkiwanej nieruchomości, ponieważ wsparcie ma być kierowane przede wszystkim do mieszkańców budynków posiadających własne źródła ciepła zasilane paliwami kopalnymi takimi jak węgiel czy olej opałowy.
Mechanizm przyznawania bonów energetycznych został zaprojektowany jako system voucherów wypłacanych kwartalnie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych po złożeniu odpowiedniego wniosku przez uprawnioną osobę. Procedura wnioskowania ma być maksymalnie uproszczona, aby nie stanowić bariery dla starszych osób, które często mają trudności z załatwianiem spraw urzędowych. Planowane wsparcie ma być przyznawane maksymalnie przez okres pięciu lat, co ma umożliwić gospodarstwom domowym stopniową adaptację do nowych warunków energetycznych oraz ewentualną modernizację systemów grzewczych w kierunku bardziej ekologicznych rozwiązań.
Wysokość planowanych dopłat została wyliczona na podstawie analiz wpływu systemu ETS2 na koszty energii oraz możliwości budżetowych państwa. Roczne wsparcie w wysokości do 1200 złotych na gospodarstwo domowe ma pokrywać od 25 do choćby 66 procent rocznego rachunku za energię elektryczną dla odbiorców najuboższych, co oznacza istotne ograniczenie ryzyka zadłużenia wobec dostawców energii. Takie wsparcie ma również chronić przed odłączeniem dostaw energii, co jest szczególnie ważne w przypadku seniorów, dla których brak dostępu do elektryczności może oznaczać zagrożenie zdrowia i życia.
Społeczny Fundusz Klimatyczny, z którego mają pochodzić środki na bony energetyczne, stanowi element szerszej strategii rządowej mającej na celu sprawiedliwe rozłożenie kosztów transformacji energetycznej. Fundusz ten ma być zasilany z wpływów z aukcji uprawnień do emisji w ramach systemu ETS2, co oznacza iż firmy płacące za emisję dwutlenku węgla będą pośrednio finansować wsparcie dla najbardziej potrzebujących gospodarstw domowych. Taki mechanizm ma zapewnić, iż korzyści finansowe z transformacji klimatycznej nie będą koncentrowane wyłącznie w budżecie państwa, ale będą redistrybuowane do grup społecznych najbardziej dotkniętych skutkami zmian.
Planowane wprowadzenie bonów energetycznych wpisuje się w szerszy kontekst europejskiej polityki klimatycznej, która zakłada stopniowe odchodzenie od paliw kopalnych przy jednoczesnym zapewnieniu sprawiedliwej transformacji dla wszystkich grup społecznych. Unia Europejska wymaga od państw członkowskich przygotowania planów społeczno-klimatycznych, które mają gwarantować, iż koszty transformacji energetycznej nie będą nieproporcjonalnie obciążać najbiedniejszych obywateli. Polski plan w tym zakresie jest jednym z bardziej ambitnych w całej Unii, szczególnie pod względem wysokości planowanego wsparcia dla gospodarstw domowych.
Wprowadzenie systemu bonów energetycznych może mieć również pozytywne efekty makroekonomiczne poprzez zwiększenie siły nabywczej seniorów oraz zmniejszenie ryzyka ubóstwa energetycznego w tej grupie społecznej. Ubóstwo energetyczne, definiowane jako sytuacja gdy gospodarstwo domowe nie może zapewnić sobie odpowiedniego poziomu usług energetycznych ze względu na wysokie koszty energii w stosunku do dochodów, dotyka w tej chwili około dwóch milionów polskich gospodarstw domowych. Wprowadzenie bonów energetycznych może znacząco zmniejszyć tę liczbę, szczególnie wśród seniorów, którzy stanowią grupę szczególnie narażoną na to zjawisko.
Procedury wdrożenia systemu bonów energetycznych zostały zaplanowane w sposób umożliwiający szybką reakcję na wprowadzenie systemu ETS2. jeżeli europejskie regulacje wejdą w życie zgodnie z planem w 2027 roku, pierwsze bony energetyczne mogą trafić do odbiorców już w pierwszym kwartale tego roku. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jako instytucja odpowiedzialna za wypłatę wsparcia, przygotowuje już odpowiednie systemy informatyczne oraz procedury umożliwiające sprawną obsługę wniosków o przyznanie bonów.
Rządowe plany uwzględniają również możliwość modyfikacji wysokości wsparcia w zależności od rzeczywistego wpływu systemu ETS2 na ceny energii. Mechanizm ten ma zapewnić, iż bony energetyczne będą skutecznym narzędziem ochrony najuboższych gospodarstw domowych niezależnie od faktycznej skali podwyżek cen energii. Elastyczność systemu ma umożliwić zarówno zwiększenie wsparcia w przypadku większych niż przewidywane podwyżek, jak i jego ograniczenie jeżeli wpływ na ceny okaże się mniejszy od prognozowanego.
Planowane wsparcie ma również wymiar edukacyjny, ponieważ wraz z bonami energetycznymi mają być przekazywane informacje o możliwościach oszczędzania energii oraz dostępnych programach modernizacji systemów grzewczych. Seniorzy otrzymujący wsparcie będą informowani o dostępnych dotacjach na wymianę kotłów węglowych na ekologiczne źródła ciepła, co ma przyczynić się do długoterminowego rozwiązania problemu wysokich kosztów ogrzewania. Takie podejście ma zapewnić, iż bony energetyczne będą nie tylko doraźną pomocą, ale elementem szerszej strategii poprawy efektywności energetycznej polskich gospodarstw domowych.
Finansowanie systemu bonów energetycznych zostało zaplanowane w sposób zapewniający jego długoterminową stabilność bez obciążania budżetu państwa. Środki z Społecznego Funduszu Klimatycznego mają być uzupełniane przez krajowe środki tylko w przypadku niewystarczających wpływów z systemu ETS2, co ma zagwarantować ciągłość wsparcia niezależnie od wahań na rynku uprawnień do emisji. Taka konstrukcja finansowa ma również zapewnić, iż koszt transformacji energetycznej będzie ponoszony przede wszystkim przez podmioty gospodarcze generujące emisje, a nie przez podatników.
Wprowadzenie bonów energetycznych może również przyczynić się do zwiększenia społecznej akceptacji dla polityki klimatycznej, która często spotyka się z oporem ze względu na obawy o jej społeczne koszty. Demonstracja, iż transformacja energetyczna może być przeprowadzona w sposób chroniący najsłabsze grupy społeczne, może zwiększyć poparcie dla dalszych działań na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych. To z kolei może ułatwić wprowadzanie kolejnych elementów polityki klimatycznej, które wymagają społecznego poparcia dla swojej skuteczności.
System bonów energetycznych ma również potencjał stania się modelem dla innych państw europejskich zmagających się z podobnymi wyzwaniami związanymi z wprowadzeniem systemu ETS2. Polska, jako jeden z państw o największym udziale węgla w miksie energetycznym, może wypracować rozwiązania, które będą inspiracją dla innych państw członkowskich borykających się z problemem sprawiedliwej transformacji energetycznej. Międzynarodowe zainteresowanie polskimi rozwiązaniami może również przyczynić się do zwiększenia wpływu Polski na kształtowanie europejskiej polityki klimatycznej.
