2 godzin temu
Kraj nad Wisłą znajduje się w tej chwili w krytycznym momencie swojej historii energetycznej, balansując na granicy między stabilnością a totalnym chaosem, który może nastąpić w każdej chwili. Pytanie o to, czy Polska jest przygotowana na wielką awarię prądu, przestało być akademicką dyskusją ekspertów i stało się palącą kwestią bezpieczeństwa narodowego, której wagę podkreślają liczne analizy bezpieczeństwa oraz rosnące obawy społeczne. Krajowy system energetyczny, oparty na starzejącej się infrastrukturze i narażony na wielorakie zagrożenia, przypomina dziś gigantyczną bombę zegarową, której odliczanie może zakończyć się w najbardziej nieoczekiwanym momencie.
Fot. Warszawa w Pigułce
Scenariusz nagłej przerwy w dostawach energii elektrycznej, który jeszcze kilka lat temu wydawał się odległą możliwością, dziś staje się coraz bardziej prawdopodobny w obliczu napiętej sytuacji geopolitycznej, zagrożenia cyberatakami oraz ekstremalnych zjawisk pogodowych. Współczesna cywilizacja w tak dużym stopniu uzależniła się od stałego dostępu do energii elektrycznej, iż choćby kilkugodzinna przerwa w dostawach może doprowadzić do kaskadowego załamania większości systemów, na których opiera się funkcjonowanie państwa i społeczeństwa.
Analiza przeprowadzona przez Polski Instytut Spraw Bezpieczeństwa przedstawia przerażający obraz konsekwencji długotrwałej awarii energetycznej, która trwałaby powyżej dwudziestu czterech godzin. Taka sytuacja mogłaby całkowicie sparaliżować nie tylko oczywiste sektory jak transport publiczny i łączność telefoniczną, ale również krytycznie ważne służby ratunkowe, systemy wodociągowe oraz całą infrastrukturę bankową i finansową kraju. Skutki takiej awarii wykraczałyby daleko poza zwykłe niewygody związane z brakiem oświetlenia czy działania urządzeń elektrycznych.
Problem braku przygotowania na blackout ma wymiar nie tylko techniczny, ale przede wszystkim strategiczny, dotykając fundamentów bezpieczeństwa narodowego i zdolności państwa do funkcjonowania w sytuacjach kryzysowych. Przerwa w dostawie energii oznaczałaby nie tylko zgaszone światła w domach, ale całkowite zatrzymanie życia społecznego i gospodarczego na skalę, której współczesne społeczeństwo po prostu nie jest w stanie sobie wyobrazić. Brak skutecznych planów zarządzania kryzysem energetycznym stanowi poważną lukę w systemie bezpieczeństwa kraju.
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa podjęło w ostatnich miesiącach próby przygotowania się na ewentualność wystąpienia blackoutu, przeprowadzając szereg ćwiczeń symulacyjnych związanych z awarią sieci energetycznej. Jednak mimo tych działań, przez cały czas brakuje kompleksowych i szczegółowych procedur dedykowanych dla miast i gmin, które w przypadku rzeczywistej awarii znalazłyby się na pierwszej linii frontu w walce z chaosem i konsekwencjami braku prądu. Ta luka w przygotowaniach może okazać się krytyczna w momencie, gdy każda minuta zwłoki może decydować o skali katastrofy.
Samorządy terytorialne w całej Polsce alarmują o swoim dramatycznym nieprzygotowaniu na scenariusz długotrwałej awarii energetycznej, wskazując na brak środków finansowych niezbędnych do przygotowania podstawowej infrastruktury kryzysowej. Większość gmin nie posiada odpowiedniej liczby agregatów prądotwórczych, punktów awaryjnych dla mieszkańców, zapasów paliwa czy choćby podstawowych planów ewakuacji i organizacji pomocy dla najbardziej potrzebujących. Burmistrzowie i prezydenci miast przyznają, iż w przypadku blackoutu nie wiedzieliby nawet, gdzie zorganizować miejsca schronienia dla swoich mieszkańców.
Zagrożenie wystąpienia blackoutu nie wynika wyłącznie z ryzyka zewnętrznego ataku militarnego czy cybernetycznego ze strony Rosji lub grup hakerskich powiązanych z Kremlem, choć te zagrożenia pozostają bardzo realne w obecnej sytuacji geopolitycznej. Coraz większe znaczenie dla stabilności systemu energetycznego mają również czynniki klimatyczne, które w ostatnich latach stają się coraz bardziej nieprzewidywalne i ekstremalne. Długotrwałe susze znacząco obniżają poziom wód w polskich rzekach, co bezpośrednio utrudnia chłodzenie elektrowni i może prowadzić do konieczności ograniczenia ich mocy lub choćby czasowego wyłączenia.
Ekstremalne upały, które coraz częściej nawedzają Polskę, dramatycznie zwiększają zapotrzebowanie na energię elektryczną, głównie ze względu na masowe wykorzystywanie systemów klimatyzacji w budynkach mieszkalnych, biurowych i przemysłowych. Równocześnie wysokie temperatury negatywnie wpływają na efektywność pracy elektrowni i sieci przesyłowych, tworząc niebezpieczną sytuację, w której wzrost zapotrzebowania na energię pokrywa się ze spadkiem możliwości jej wytwarzania i dystrybucji.
Dodatkowo, znaczna część polskiej infrastruktury energetycznej, szczególnie stacje transformatorowe, pochodzi jeszcze z czasów PRL-u i ma w tej chwili ponad czterdzieści lat. Te starzejące się instalacje nie tylko nie spełniają współczesnych norm bezpieczeństwa i efektywności, ale również są znacznie bardziej podatne na awarie i nie posiadają nowoczesnych systemów zabezpieczeń przeciwko cyberatakom. Modernizacja tej infrastruktury postępuje zbyt wolno w stosunku do rosnących zagrożeń i potrzeb.
Dane pochodzące z Polskich Sieci Elektroenergetycznych przedstawiają niepokojący obraz krajowego systemu energetycznego, który w szczycie letniego zapotrzebowania na energię balansuje dosłownie na granicy swojej maksymalnej mocy. Ta sytuacja oznacza, iż wystarczy awaria jednej dużej jednostki wytwórczej, problemy z importem energii z państw sąsiadujących lub nieprzewidziane zwiększenie zapotrzebowania, aby cała krajowa sieć energetyczna mogła się załamać jak domek z kart. Brak odpowiednich rezerw mocy sprawia, iż system nie ma praktycznie żadnego marginesu bezpieczeństwa.
Szczególnie niepokojące jest to, iż Polska w coraz większym stopniu uzależnia się od importu energii elektrycznej z państw sąsiadujących, co w sytuacji kryzysu geopolitycznego może okazać się dodatkowym czynnikiem ryzyka. Awaria czy sabotaż infrastruktury energetycznej w krajach, z których Polska importuje prąd, może natychmiast doprowadzić do deficytu energii w krajowym systemie. Ta zależność od zewnętrznych dostawców sprawia, iż bezpieczeństwo energetyczne Polski jest w znacznym stopniu uzależnione od czynników pozostających poza kontrolą polskich władz.
Rząd rozpoczął przygotowania do prowadzenia kampanii informacyjnej mającej na celu przygotowanie obywateli na ewentualność wystąpienia długotrwałej awarii energetycznej. Podstawowe zalecenia obejmują gromadzenie zapasów wody pitnej, latarek, baterii, świec, zapasów żywności niewymagającej gotowania oraz gotówki, która w przypadku awarii systemów bankowych może okazać się jedynym środkiem płatniczym. Jednak wiele wskazuje na to, iż te działania są podejmowane zbyt późno i mają charakter zbyt fragmentaryczny w stosunku do skali potencjalnego zagrożenia.
Eksperci ds. bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej zwracają uwagę, iż przygotowanie społeczeństwa na blackout wymaga znacznie szerszych działań niż tylko podstawowa kampania informacyjna. Konieczne jest stworzenie kompleksowego systemu ostrzegania, przygotowanie planów ewakuacji dla najważniejszych obiektów, zabezpieczenie dostaw dla szpitali i domów opieki, a także opracowanie procedur utrzymania podstawowych usług publicznych w warunkach braku zasilania. Bez tych przygotowań choćby najlepiej poinformowani obywatele mogą okazać się bezradni w obliczu chaosu towarzyszącego długotrwałej awarii.
Szczególnie niepokojące jest to, iż blackout może wystąpić w najmniej spodziewanym momencie i z przyczyn, których nie da się przewidzieć z wyprzedzeniem. Cyberatak na najważniejsze elementy infrastruktury energetycznej, kaskadowa awaria spowodowana ekstremalną pogodą, sabotaż czy choćby błąd ludzki w sterowaniu systemem energetycznym mogą doprowadzić do sytuacji, w której miliony Polaków nagle znajdą się bez dostępu do energii elektrycznej. W takiej sytuacji każda godzina zwłoki w przywróceniu zasilania może oznaczać dramatyczne konsekwencje dla zdrowia i życia najbardziej wrażliwych grup społecznych.
Doświadczenia innych krajów, które w ostatnich latach doświadczyły blackoutów, pokazują, iż choćby najlepiej przygotowane społeczeństwa mogą zostać zaskoczone skalą problemów wynikających z braku energii elektrycznej. Problemy z komunikacją utrudniają koordynację działań ratunkowych, brak oświetlenia publicznego prowadzi do wzrostu przestępczości, a awaria systemów sterowania ruchem powoduje paraliż transportowy. W szpitalach kończą się zapasy paliwa do agregatów awaryjnych, a systemy wentylacji w budynkach wysokościowych przestają działać, co może prowadzić do tragedii.
Polska musi jak najszybciej podjąć kompleksowe działania mające na celu przygotowanie się na scenariusz blackoutu, zanim stanie się on rzeczywistością. Wymaga to nie tylko inwestycji w modernizację infrastruktury energetycznej i systemy bezpieczeństwa, ale również szeroko zakrojonych działań edukacyjnych, ćwiczeń symulacyjnych oraz tworzenia lokalnych planów zarządzania kryzysowego. Czas na przygotowania może się skończyć wcześniej, niż wszyscy oczekują, a konsekwencje braku gotowości mogą być katastrofalne dla całego społeczeństwa.
