Jubileusz 80-lecia Polskiego Szczecina

Szczecin, miasto o bogatej i złożonej historii, przygotowuje się do obchodów wyjątkowego jubileuszu – 80-lecia przynależności do Polski. Ta okrągła rocznica, przypadająca na rok 2025, upamiętnia najważniejszy moment w powojennych dziejach miasta: przejęcie administracji przez Polskę 5 lipca 1945 roku. Obchody te zapowiadają się jako prawdziwa kumulacja wspomnień i atrakcji, oferując mieszkańcom i gościom miasta wielowymiarowy program wydarzeń historycznych, kulturalnych i rozrywkowych.

Centralne uroczystości zaplanowano na pierwszy weekend lipca 2025 roku, od piątku 4 lipca do niedzieli 6 lipca. Jednakże, świętowanie nie ograniczy się jedynie do tych trzech dni. Program jubileuszowy rozciąga się na cały rok, obejmując liczne inicjatywy towarzyszące, organizowane zarówno przez miejskie instytucje i spółki, jak i przez organizacje pozarządowe, często wspierane specjalnymi programami grantowymi. Taki rozmach obchodów podkreśla głębokie znaczenie tej rocznicy dla tożsamości miasta i jego mieszkańców, stanowiąc okazję do wspólnego celebrowania ośmiu dekad polskiej historii Szczecina.

Główne Wydarzenia Jubileuszowego Weekendu (4-5 lipca 2025)

Pierwszy weekend lipca będzie kulminacją obchodów 80-lecia polskiego Szczecina, oferując intensywny program wydarzeń, które łączą oficjalne uroczystości z szeroko dostępnymi atrakcjami kulturalnymi i rozrywkowymi.

Piątek, 4 lipca 2025: Oficjalne Rozpoczęcie i Hołd dla Historii

Oficjalne obchody rozpoczną się w piątek, 4 lipca, od wydarzeń o charakterze ceremonialnym i refleksyjnym.

• Uroczysta Sesja Rady Miasta Szczecin O godzinie 10:00 w Sali Sesyjnej Rady Miasta odbędzie się uroczysta sesja, inaugurująca weekendowe świętowanie. W wydarzeniu wezmą udział znamienici goście, w tym przedstawiciele miast partnerskich Szczecina, Honorowi Ambasadorzy Miasta oraz byli prezydenci, co podkreśla ciągłość i międzynarodowy wymiar relacji Szczecina. Podczas sesji zostaną wręczone Medale za Zasługi dla Miasta Szczecina oraz tytuły Ambasadora Szczecina, honorujące osoby, które w szczególny sposób przyczyniły się do rozwoju i promocji miasta. Uroczystość uświetni występ Chóru Politechniki Morskiej, dodając wydarzeniu artystycznego wymiaru.
• Otwarcie Plenerowej Wystawy Fotograficznej „80 lat Szczecina” Po południu, o godzinie 13:00, na placu przy Jasnych Błoniach zostanie otwarta plenerowa wystawa fotograficzna zatytułowana „80 lat Szczecina”. Ekspozycja ta ma stanowić niezwykłą podróż w czasie, prezentując dekady zmian, ludzi i wydarzeń, które ukształtowały powojenną tożsamość miasta. Wybór Jasnych Błoni jako miejsca wystawy jest symboliczny. Ten rozległy, zielony plac, znany z majestatycznych platanowców będących symbolem wytrwałości i długowieczności, jest również miejscem pamięci Jana Pawła II, który odprawił tu mszę świętą w 1987 roku. Stanowi on idealne tło dla refleksji nad historią i przyszłością miasta, będąc jednocześnie popularnym miejscem rekreacji i wydarzeń plenerowych.

Sobota, 5 lipca 2025: Kulminacja Świętowania i Dzień Pionierów

Sobota, 5 lipca, będzie dniem kulminacji obchodów, obfitującym w wydarzenia o charakterze historycznym, społecznym i rozrywkowym.

• Uroczystość przy Pomniku Czynu Polaków Dzień rozpocznie się o godzinie 12:00 uroczystością przy Pomniku Czynu Polaków. To najważniejszy moment obchodów, upamiętniający dzień 5 lipca 1945 roku, kiedy to Polska oficjalnie przejęła administrację nad Szczecinem, oraz celebrujący Dzień Pionierów Miasta Szczecin. Pomnik Czynu Polaków, dzieło rzeźbiarza Gustawa Zemły odsłonięte w 1979 roku, z trzema orłami symbolizującymi pokolenia Polaków walczących o polskość tych ziem, jest od lat świadkiem najważniejszych wydarzeń w dziejach Szczecina i miejscem patriotycznych manifestacji. Oprawę artystyczną zapewnią uczniowie OSM im. M. Jasińskiego, którzy odegrają Hejnał Miasta, a także Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Szczecińskiej „Krąg”, który wystąpi na scenie w Parku Kasprowicza. Park Kasprowicza, największy park Szczecina, o zachowanym rozplanowaniu z początku XX wieku, jest kolejnym symbolicznym miejscem, które po wojnie przyjęło imię Jana Kasprowicza.
• Urodziny na Różance: Festyn Rodzinny Od godziny 13:00 do 20:00 mieszkańcy będą mogli świętować w jednym z najpiękniejszych miejsc miasta – na Różance. Ten ogród różany, założony w 1932 roku dla uczczenia 70. rocznicy istnienia Szczecińskiego Związku Ogrodniczego, pierwotnie liczył około 8 tysięcy krzewów róż, a w 1935 roku już ponad 10 tysięcy, co czyniło go ewenementem na skalę europejską. Na Różance przygotowano liczne atrakcje: urodzinowy tort, animacje i interaktywne strefy zabaw dla najmłodszych, koncerty oraz potańcówkę pod chmurką. Atmosferę umilą także DJ i food trucki, które zaparkują pod platanami na Jasnych Błoniach, tworząc przestrzeń do wspólnego, radosnego celebrowania.
• Wieczorne Widowiska Historyczne Wieczór sobotni przyniesie spektakularne widowiska. O godzinie 20:00 na Placu Armii Krajowej 1, przed gmachem Urzędu Miasta, odbędzie się inscenizacja historyczna. Bezpośrednio po niej, w godzinach 20:30-22:00, zaplanowano dioramę historyczną, która ożywi lekcję historii w plenerze. Zwieńczeniem obchodów będzie spektakularny mapping „80 lat Szczecina”, wyświetlany dwukrotnie o 22:30 i 23:00 na elewacji Urzędu Miasta od strony Jasnych Błoni/Placu Armii Krajowej. To multimedialne widowisko, stworzone specjalnie na tę okazję, ma w efektowny sposób podsumować osiem dekad polskiej historii miasta.

Wystawy Jubileuszowe: Podróż przez Pionierskie Lata

W ramach obchodów 80-lecia polskiego Szczecina, miasto przygotowało szereg wystaw, które oferują głębsze spojrzenie na jego powojenną historię i proces kształtowania polskiej tożsamości.

Wystawa „Pionierskie lata polskiego Szczecina” w Galerii Prezydenckiej Urzędu Miasta

Jednym z kluczowych wydarzeń towarzyszących jubileuszowi jest wystawa „Pionierskie lata polskiego Szczecina”, otwarta w Galerii Prezydenckiej Urzędu Miasta. Jej głównym celem jest przeniesienie odwiedzających do pierwszych lat powojennej historii miasta, ukazując, jak polski Szczecin był tworzony od podstaw – z odwagą, determinacją i wizją przyszłości.

Wystawa powstała we współpracy z Archiwum Państwowym w Szczecinie, co gwarantuje jej autentyczność i wartość historyczną [User Query]. Ekspozycja prezentuje unikalne dokumenty, które kształtowały codzienność miasta w jego pionierskim okresie po 1945 roku. Wśród eksponatów można zobaczyć:

• Pierwsze szczecińskie gazety, relacjonujące trudne początki miasta.
• Urzędowe dokumenty i broszury, będące świadectwem ogromnego wysiłku administracyjnego towarzyszącego organizowaniu polskich struktur miejskich.
• Archiwalne pamiątki, które ukazują życie codzienne, pracę i proces odbudowy miasta przez jego pierwszych polskich mieszkańców.

Te niezwykle wartościowe źródła wizualizują wysiłek i zaangażowanie, z jakim Szczecin był odbudowywany i jak tworzono jego polską tożsamość [User Query]. Prezydent Szczecina, Piotr Krzystek, podkreślił, iż wystawa jest integralnym elementem szerokiego programu obchodów jubileuszu, mającym na celu nie tylko uczczenie przeszłości, ale także budowanie świadomości historycznej wśród mieszkańców i odwiedzających miasto. Wystawę można oglądać do połowy czerwca w Galerii Prezydenckiej, mieszczącej się na I piętrze Urzędu Miasta, a wstęp jest bezpłatny. Stanowi to doskonałą okazję, by zatrzymać się w codziennym biegu i spojrzeć na miasto z perspektywy pionierów, którzy nadali mu dzisiejszy kształt.

Historyczny kontekst pionierskich lat Szczecina po 1945 roku jest złożony i pełen wyzwań. Okres ten charakteryzował się ogromnymi zniszczeniami wojennymi – niemal całe Stare Miasto, Drzetowo i Niebuszewo zostały zniszczone w ponad 90%, a Pomorzany w dużej mierze zrównane z ziemią. Dodatkowo, kwestia bombardowań Szczecina przez aliantów była w okresie PRL tematem tabu, co utrudniało pełne zrozumienie skali zniszczeń i ich wpływu na powojenną rzeczywistość. Proces integracji Szczecina z Polską po 1945 roku był skomplikowany, naznaczony początkową niepewnością co do przynależności miasta, znacznymi przesunięciami ludności i intensywnymi wysiłkami odbudowy. Okres polskiego osadnictwa dzieli się na trzy etapy: czas niepewności (kwiecień – 5 lipca 1945), największe nasilenie ruchów migracyjnych (5 lipca 1945 – koniec 1947) oraz stabilizację (od 1948). Miasto zmagało się z dualną administracją, a jego przejęcie przez Polskę 5 lipca 1945 roku, choć kluczowe, nie oznaczało natychmiastowej stabilizacji; port na przykład pozostawał w rękach radzieckich aż do 1947 roku, a częściowo choćby do 1955. Rola pierwszego polskiego prezydenta, Piotra Zaremby, była fundamentalna w procesie organizowania polskiej administracji w zrujnowanym mieście. Kształtowanie polskiej tożsamości Szczecina było wynikiem ogromnego wysiłku i zaangażowania, manifestującego się w odbudowie infrastruktury oraz tworzeniu polskich instytucji, takich jak Polskie Radio, Teatr Polski, Akademia Handlowa czy Wyższa Szkoła Inżynierska. Symbole takie jak Pomnik Czynu Polaków, odsłonięty w 1979 roku, stały się trwałym elementem narracji o polskości miasta.

Inne wystawy towarzyszące obchodom

Oprócz głównej wystawy w Galerii Prezydenckiej, program obchodów 80-lecia Szczecina obejmuje szereg innych wystaw, które pogłębiają narrację o historii i tożsamości miasta:

• „80 lat polskiego Szczecina” (kolekcje prywatne): Wystawa prezentująca prywatne zbiory związane z historią miasta, dostępna w Willi Lentza od maja do lipca 2025 roku.
• „Szczecin industrialny”: Ekspozycja przygotowana we współpracy z Archiwum Państwowym, ukazująca rozwój przemysłu w powojennym Szczecinie. Będzie można ją oglądać w Willi Lentza od września do grudnia 2025 roku.
• „Retrowersje Szczecin”: Wystawa organizowana z Narodowym Instytutem Architektury i Urbanistyki, poświęcona powojennej odbudowie Szczecina. Zaplanowana jest w Trafostacji Sztuki od października 2025 do stycznia 2026 roku.
• „Marki Szczecina”: Prezentacja powojennych marek ze Szczecina, które są wciąż pamiętane przez mieszkańców Polski, takich jak Wiskord, Dana, browar, paprykarz, Junak, Smyk czy odzież Odra. Wystawa odbędzie się w Muzeum Techniki i Komunikacji Zajezdnia Sztuki w lipcu 2025 roku.
• Wystawa Filipa Rybkowskiego: Ekspozycja, która wykorzystuje historię powojennego Szczecina jako bazę do opowieści o współczesnych problemach związanych z migracją i kształtowaniem się narodowości. Dostępna w Trafostacji Sztuki od lipca do października 2025 roku.
• „Przytul Polskę – przytul Szczecin”: Interaktywna wystawa plenerowa, która w przystępny i zabawny sposób porusza zagadnienia polskości, obywatelstwa i wspólnoty. Odbędzie się w plenerze przy Domu Kultury „13 Muz” od czerwca do sierpnia 2025 roku.
• „80/40: Legenda 13 Muz – Kształtując polski Szczecin”: Wystawy dokumentujące rozwój miasta i działalność Domu Kultury 13 Muz, w tym film o wpływie kultury na tożsamość Szczecina, koncerty i widowiska plenerowe. Również w plenerze przy Domu Kultury „13 Muz” od czerwca do sierpnia 2025 roku.

Wybrane wydarzenia towarzyszące

Poza głównymi wydarzeniami weekendowymi i wspomnianymi wystawami, harmonogram obchodów obejmuje szereg innych, różnorodnych inicjatyw, które będą odbywać się przez cały rok:

• „Śladami Pionierów Szczecina”: Projekt integracji międzypokoleniowej, skupiający się na edukacji historycznej i rozwoju umiejętności audiowizualnych. Młodzi uczestnicy, pod okiem twórców filmowych, będą tworzyć scenariusze i realizować filmy na podstawie wywiadów i pamiątek. Działania te będą prowadzone w Domu Kultury „Krzemień” od maja do grudnia 2025 roku.
• Plebiscyt „Szczecińska Książka 80-lecia”: Publiczne głosowanie na najważniejszą książkę związaną ze Szczecinem z ostatnich 80 lat, organizowane przez Miejską Bibliotekę Publiczną od kwietnia do czerwca 2025 roku.
• „Filmowo w amfiteatrze”: Koncert symfoniczny muzyki filmowej w wykonaniu Orkiestry Symfonicznej Filharmonii w Szczecinie, zaplanowany na 27 czerwca 2025 roku w Teatrze Letnim.
• Koncert „Letters to Adele” – Jackpot Quintet i Goście: Wydarzenie odbędzie się 6 lipca 2025 roku o godzinie 18:00 w Teatrze Letnim. Dostępne będą bezpłatne wejściówki dla mieszkańców.
• Międzynarodowy Festiwal Miłośników Motocykla Junak w Szczecinie: Zaproszenie dla wszystkich entuzjastów marki Junak do wspólnego świętowania 60. rocznicy ostatniego motocykla tej kultowej marki, w dniach 4-6 lipca 2025 roku przy ul. Arkońskiej 1.
• „Granie w bramie”: Inauguracja plenerowego projektu koncertowego Domu Kultury Słowianin, z udziałem duetu „W korcu maku” i młodych szczecińskich artystów, 5 lipca 2025 roku na Skwerze Misia Wojtka.
• Spacery z przewodnikiem „Śladami Pionierów Szczecina”: Organizowane przez przewodnika miejskiego Przemka Głowę, zaplanowane na 5 i 8 lipca 2025 roku z miejscem zbiórki na Placu Armii Krajowej.
• „Skąd się wzięli szczecinianie”: Happening w przestrzeni otwartej w Parku Kasprowicza, organizowany przez Dom Kultury „Klub Skolwin” w dniach 5-7 lipca 2025 roku.
• COME WITH US – koncert muzyki elektronicznej: Wydarzenie muzyczne na polanie przy Teatrze Letnim im. Heleny Majdaniec, zaplanowane na 4-5 lipca 2025 roku.
• „Ballada szczecińska”: Spektakl o polskim Szczecinie po 1945 roku, który odbędzie się 20 września 2025 roku w Teatrze Lalek „Pleciuga”.
• „Przytul Polskę – edukacyjna przygoda kulturalna”: Interaktywna ścieżka edukacyjna, mająca na celu wprowadzenie dzieci i młodzieży w wartości obywatelskie i tożsamość kulturową. Od sierpnia do października 2025 roku w Domu Kultury 13 Muz.
• „Nasi ludzie w kulturze”: Cykl spotkań i rozmów prowadzonych przez Daniela Żródlewskiego ze szczecińskimi twórcami, zaplanowany na 4 lipca 2025 roku w Domu Kultury Słowianin.
• Opera „Wesele Figara”: Opera przygotowana przez studentów Akademii Sztuki, z okazji 15. Jubileuszu uczelni, w dniach 14-15 czerwca 2025 roku w Operze na Zamku.
• Festiwal „Inna Bajka Sąsiedzkie Miasteczko Pogranicza”: Jedyny bezpłatny międzynarodowy festiwal teatralno-cyrkowy w Szczecinie i województwie zachodniopomorskim, który odbędzie się w dniach 27-29 czerwca 2025 roku w Teatrze Kana.

Kontekst Historyczny: Odbudowa i Kształtowanie Tożsamości

Zrozumienie obchodów 80-lecia polskiego Szczecina wymaga zanurzenia się w jego powojenną historię, która jest opowieścią o zniszczeniu, odbudowie i kształtowaniu nowej tożsamości.

Szczecin po 1945: zniszczenia wojenne i wyzwania odbudowy

Po zakończeniu II wojny światowej Szczecin znajdował się w stanie głębokiego zniszczenia. Miasto, będące strategicznym ośrodkiem przemysłowym III Rzeszy, było celem intensywnych bombardowań alianckich w latach 1940-1945, z kulminacją w 1944 roku. W wyniku nalotów niemal całe Stare Miasto, Drzetowo i Niebuszewo zostały zniszczone w ponad 90%, a Pomorzany w dużej mierze zrównane z ziemią. choćby ważne obiekty, takie jak Katedra św. Jakuba, zostały poważnie uszkodzone. Skala zniszczeń była tak ogromna, iż Szczecin stał się jednym z 20 najbardziej zrujnowanych miast ówczesnych Niemiec. W okresie PRL temat bombardowań Szczecina był w dużej mierze tabuizowany. Pomijano fakt, iż oprócz celów militarnych zniszczono także budynki kulturalne, kamienice i szpitale, a także pomijano liczbę ofiar wśród mieszkańców. Polityka ta, częściowo wynikająca z chęci przekonania opinii publicznej o „cywilizowanym” charakterze miasta przekazanego Polsce w Jałcie i Poczdamie, sprawiła, iż pełne zrozumienie skali powojennej katastrofy było utrudnione.

Okres pionierski: migracje i tworzenie polskiej społeczności

Proces integracji Szczecina z Polską po 1945 roku był niezwykle złożony i naznaczony początkową niepewnością. Pomimo wkroczenia Armii Czerwonej 26 kwietnia 1945 roku i powołania polskiej administracji pod kierownictwem inżyniera Piotra Zaremby 30 kwietnia, status miasta był nieuregulowany. Doszło choćby do okresów podwójnej administracji i dwukrotnego opuszczania miasta przez polskie władze. Ostateczne przekazanie Szczecina polskiej administracji nastąpiło 5 lipca 1945 roku, choć port pozostawał w rękach radzieckich aż do 1947 roku, a częściowo do 1955.

Okres polskiego osadnictwa w Szczecinie dzieli się na trzy etapy, odzwierciedlające dynamiczne ruchy migracyjne:

1. Kwiecień 1945 – 5 lipca 1945: Okres niepewności co do przynależności Szczecina, charakteryzujący się odpływem części Polaków i powrotem Niemców.
2. 5 lipca 1945 – koniec 1947: Największe nasilenie ruchów migracyjnych, po konferencji poczdamskiej, kiedy to do miasta masowo napływali osadnicy z dawnych Kresów Wschodnich, z Niemiec oraz z różnych części Polski, a jednocześnie następowały przesiedlenia ludności niemieckiej.
3. Od roku 1948: Stabilizacja ruchów migracyjnych i utrwalanie się polskiej społeczności.

Wyzwania związane z odbudową zrujnowanego miasta i integracją napływającej ludności były ogromne. To właśnie ten pionierski duch, odwaga i determinacja pierwszych mieszkańców, którzy budowali polski Szczecin od podstaw, są głównym tematem wystawy w Galerii Prezydenckiej i stanowią fundament dzisiejszej tożsamości miasta.

Kształtowanie polskiej tożsamości Szczecina

Kształtowanie polskiej tożsamości Szczecina było procesem wielowymiarowym, obejmującym nie tylko fizyczną odbudowę, ale także tworzenie struktur społecznych, kulturalnych i edukacyjnych. Już w 1946 roku otwarto Polskie Radio w Szczecinie i Teatr Polski, a w kolejnych latach powstawały uczelnie wyższe, takie jak Akademia Handlowa czy Wyższa Szkoła Inżynierska. Te instytucje odegrały kluczową rolę w integracji nowej społeczności i budowaniu poczucia przynależności. Symbole, takie jak Pomnik Czynu Polaków, odsłonięty w 1979 roku, upamiętniające walkę o polskość tych ziem, stały się trwałym elementem narracji historycznej i punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń mieszkańców. Obchody 80-lecia stanowią więc nie tylko okazję do retrospekcji, ale także do wzmocnienia tej tożsamości i przekazania jej kolejnym generacjom.

Rozmowa z dr Wojciechem Lizakiem